De beste democratie van de wereld word je niet zomaar

Dit praktijkverhaal gaat over de Democratietop op 8 juni 2022 in buurtcentrum het Dok in de wijk Lewenborg in Groningen. Wat zijn de onderwerpen?

  • oefeningen in een democratische proces
  • samen dromen over democratie
  • hoe gaan we samen aan de slag?

Benieuwd? Lees gerust door!

De beste democratie van de wereld word je niet zomaar

Op 8 juni vond in Lewenborg de Democratietop plaats, een bijeenkomst van een dag in het kader van het door de provincie Groningen opgezette programma Expeditie Participatie. Het werd een dag waarop vooral geoefend werd, in een spreekwoordelijke repetitieruimte waar ruimte was voor kwetsbaarheid. Maar met als belangrijkste uitkomst dat er volop ideeën zijn om met elkaar van Groningen de beste democratie van de wereld te maken.

Hersenen leegplukken

In de grootste zaal van wijkcentrum Het Dok in Lewenborg staat langs alle vier zijden een rij stoelen. Ze zijn stuk voor stuk bezet, er moeten er zelfs een paar bij. In het midden ligt een groot, paars zeil met vier witte, concentrische cirkels erop.

‘We willen graag jullie hersenen leegplukken’, zegt expeditieleider Marian van Voorn tegen de pak ‘m beet vijftig mensen in de kleurige zaal. De provincie Groningen wil deze dag inspiratie opdoen voor een nota over participatie, die later dit jaar opgesteld gaat worden, maar vooral ook samen bouwen aan de Groningse democratie.

Karlijn Benthem is dagvoorzitter, al moet ze niks hebben van die benaming. Ze is theatermaker, directeur van festival Jonge Harten en verbindt als medeoprichter van Gebied-B publiek, kunst en de wereld met elkaar. Onder leiding van haar en Marian moet het gesprek over de beste democratie van de wereld gevoerd gaan worden. Gewoon hier, in een zaaltje in Lewenborg.

‘Het zou mooi zijn als we vandaag de energie kunnen genereren om met elkaar een beweging op gang te krijgen’, zegt programmamanager Liesbeth van de Wetering van de provincie Groningen. ‘Het moet meer zijn dan alleen praten.’ Vandaag zal vooral een zoektocht zijn, zegt vervolgt ze. ‘Want alleen met beleid op papier verandert de wereld niet zomaar. Daarom is het fijn dat we hier met een flink aantal voorlopers bij elkaar zijn.’

‘Ik ben geraakt door het gegeven dat systemen mensen kapot kunnen reguleren’, zegt een vrouw. Ze kijkt de kring rond. ‘Dit is geen loze exercitie, er is fucking veel te doen’

Kennismaken zonder voorstellen

Op het scherm boven het podium verschijnt een videoboodschap van D66-gedeputeerde Fleur Gräper. Ze zou eigenlijk hier aanwezig zijn, maar kreeg gisteren te horen dat ze vandaag in Den Haag verwacht werd. Desondanks hoopt ze dat de aanzet voor een vernieuwde democratie hier van de grond komt.

Niet iedereen slikt dat voor zoete koek. ‘Ze legt de prio niet bij ons’, vindt een man. ‘Dat wil ik toch gezegd hebben.’ Een paar mensen klappen.

Bij de eerste oefening die op het programma staat moeten de deelnemers in tweetallen naast elkaar gaan staan en benoemen waar ze goed in zijn. Daarna verplaatsen ze zich samen naar een andere plek en vertellen ze waar ze slecht in zijn. Het is niet de bedoeling dat je je eerst aan elkaar voorstelt.
‘Heel on-Gronings dit’, zegt een zeventiger hoofdschuddend.

Gronings of niet, tijdens en na de oefening blijkt dat deze manier van kennismaken goed werkt: je gaat meteen de diepte in, zonder jezelf eerst te presenteren aan de hand van wat je doet of waar je werkt. Bij de evaluatie concludeert Karlijn tevreden dat een hoop mensen elkaar gevonden hebben. Eén man zegt dat hij dit een stomme oefening vond.

Het grote zien in het kleine

De rest van de ochtend staat vooral in het teken van polariteiten. Het gaat over je mening geven, maar ook over jezelf tegen durven spreken. Over de stem van de minderheid, en over de tegenstelling tussen ratio en gevoel. Steeds is het paarse zeil het strijdtoneel waarop de deelnemers onder leiding van Karlijn in het klein ervaren wat democratie in het groot is.

Tijdens een van de oefeningen staat één man aan de zijkant, hij doet niet mee. ‘Niet iedereen krijgt op deze manier de kans’, zegt hij. ‘Je sluit de mensen uit die niks durven zeggen.’ Om je mening een kans te geven, moet je de veiligheid voelen om hem te uiten. Hier, maar ook in de echte wereld.

Na een oefening vraagt Karlijn de deelnemers op een ansichtkaart te schrijven wat hen geraakt heeft, maar ook wat dat over henzelf zegt.
‘Ik verbaas me erover hoe fel ik word als ik hoor hoe klein het inzicht van sommige mensen is’, zegt een vrouw.
Een andere deelnemer is geëmotioneerd: ‘Deze ochtend maakt veel bij me los.’
‘Ik ben geraakt door het gegeven dat systemen mensen kapot kunnen reguleren’, zegt een vrouw. Ze kijkt de kring rond. ‘Dit is geen loze exercitie, er is fucking veel te doen.’

Werken aan democatie lukt niet als je om de hete brei heen draait. De mensen die hier zitten weten dat. En het is niet zo vreemd dat het proces iets met ze doet. Ze zijn hier vandaag tenslotte niet zomaar.

Dromen over democratie

Tijdens de lunchpauze zijn tafels in de zaal gezet met elk vijf stoelen eromheen. Er liggen stiften, pennen, A4’tjes met een wolkje erop en een groter vel papier met een grotere wolk erop. Het idee van het middagprogramma is dat iedereen zijn of haar persoonlijke droom over democratie op papier zet, om uiteindelijk per groep op het grote vel een gemeenschappelijk droombeeld te schetsen.

Sommige deelnemers schrijven hun hele papier vol. Na het delen van de persoonlijke dromen pakt elke groep het grote vel erbij. Al snel staan overal woorden, zinnen, pijlen en figuren. Overal gaan mooie oneliners over tafel.

‘Je mag best een sterk standpunt innemen, maar je moet ook beïnvloedbaar blijven.’
‘Het lastige is dat de mens van nature egoïstisch is.’
‘Verantwoordelijkheid nemen – zet dat er ook maar op.’

Hier en daar worden vooral goede gesprekken gevoerd, in plaats van concreet toekomstdromen besproken. Een man denkt diep na, hij houdt zijn gezicht in zijn handen. In de wolk voor hem staat een uitgebreid schema met thema’s en subthema’s. De papieren worden aan elke tafel langzaam maar zeker volgeschreven en -getekend.

Zeven dromen, oneindig veel ideeën

De eerste groep wil niet alleen in de beste, maar ook in de meest duurzame democratie ter wereld leven. Dat kan alleen als het meer is dan een project, en door iedereen gedragen wordt. Om dat te kunnen bereiken zouden mensen democratie goed in hun systeem geïnternaliseerd moeten hebben, vindt de groep, beginnend bij scholieren. En de mensen die we nu niet bereiken, moeten vooral actief opgezocht worden.

De tweede groep deelt de droom van een democratie waarin iedereen meedoet. ‘Van onderaf!’ staat met grote letters op hun vel. De overheid moet volgens hen het gesprek tussen bewoners faciliteren, en hen vervolgens vooral ook mee laten beslissen. Zo ontstaat een eerlijk speelveld, met gelijkwaardigheid en vertrouwen als basisprincipes.

De droomdemocratie van de derde groep is een maatschappij waar aandacht is voor het vormgeven van burgerschap. Burgers en politiek zijn er van elkaar afhankelijk en opereren in die wisselwerking vanuit vertrouwen. Net als bij een aantal andere groepen is in deze droom een belangrijke rol weggelegd voor burgerberaden. En als het op nieuw leiderschap aankomt, schuift de groep de ‘campingbaas’ als democratische gangmaker naar voren.

Ook groep vier vindt vertrouwen essentieel. Ze hebben het met grote letters midden in de wolk op het papier gezet. Voor dat vertrouwen is ontmoeting nodig, vinden ze, waarbij je elkaars mening en die van jezelf verkent. Zo’n democratie werkt alleen als de verantwoordelijkheid echt gedeeld wordt. Net als de eerste groep vinden deze deelnemers dat al op de basisschool begonnen moet worden met leren over democratie.

Moet je het bestaande systeem van onderaf van zuurstof voorzien, of moet je het juist laten stikken?

De droom van groep vijf gaat gepaard met een holistische aanpak, waarbij overheid, onderwijs, wetenschap, maatschappelijke organisaties en ondernemers samenwerken. Een platform waar iedereen een stem heeft, ziet de groep als voorwaarde voor een fijnere democratie. Ze stellen daarbij wel een vraag: moet je het bestaande systeem van onderaf van zuurstof voorzien, of moet je het juist laten stikken?

Groep zes wil een democratie waarin samen bestuurd wordt, op basis van gelijkwaardigheid. Dat moet van onderaf en door macht en kennis te delen. ‘Democratie moet je leren!’, staat op het papier. Ook voor deze groep liggen bij het onderwijs de wortels voor verandering.

De laatste groep heeft genoeg ideeën en dromen over democratie, maar wil vooral de overheid uitnodigen. Want je kunt op dagen als deze nog zo veel bedenken, je komt alleen ergens als inwoners en overheid elkaar vinden en met elkaar in gesprek gaan.

‘Lieve mensen, hoe is het met de energie?’, vraagt expeditieleider Marian. Wie wil mag even koffie gaan drinken, maar aan een paar tafels gaat het gesprek gewoon door.

Samen aan de slag – maar hoe precies?

Twintig minuten later hangt elke groep hun papier aan de muur. Marian vraagt alle deelnemers een sticker te plakken op een droom die wat hen betreft uitgevoerd moet gaan worden. Maar daar kan niet iedereen zich in vinden.

Want waarom zou je maar één ding mogen kiezen? Wat nou als je gewoon graag met alles aan de slag wilt? En waarom moet je aan het eind van een dag die om verbinding draait, dingen juist gaan opknippen? Verschillende mensen komen met een alternatief idee voor de stickermethode, maar overeenstemming komt er niet. Net als tijdens de ochtend blijkt dat een democratie vormgeven niet eenvoudig is, en dat daarbij ruimte voor het gesprek onontbeerlijk is.

Als vandaag één ding duidelijk geworden is, is het dat Groningers graag aan de slag willen met wat voor hen een fijne manier van samenleven is. De acties die daarbij horen verschillen van persoon tot persoon, en overeenstemming over alles bereik je nooit. Maar de bereidheid om samen iets op touw te zetten is er. Als bestuurders en volksvertegenwoordigers nu ook nog aansluiten, is er perspectief, merkt iemand op.

De Democratietop eindigt met een bijdrage van Karlijn, die de dag heeft samengevat in een tekst en deze in spoken word-vorm deelt. In de grote cirkel is het muisstil en als ze klaar is klinkt gemeend applaus. Het ging ergens over vandaag. Over iets fundamenteels, over in wat voor wereld je zou willen leven. Over het tonen van je kwetsbaarheid en over staan voor dat waar je in gelooft.

Met een nieuw netwerk aan vers gelegde contacten verlaat iedereen even later de zaal. Maar ook met een hoofd vol ideeën en vragen. Want hoe zorg je dat de vandaag gegenereerde energie omgezet wordt naar iets tastbaars? En met wie precies? Hoe breng je het verder, hoe laat je het echt gebeuren?

De opzet van de volgende stap, op weg naar een wereld waarin iedereen meedoet, moet nog gedefinieerd worden. Maar de mensen die hier vandaag waren, willen hem graag zetten. Het liefst samen, ook al zijn ze het lang niet altijd met elkaar eens.

Kijkje achter de schermen

Benieuwd naar een sfeerimpressie van de bijeenkomst? Hieronder vind je een aantal foto’s die we gemaakt hebben. Uiteraard met toestemming van de deelnemers.